تاثیر آرگونومی در طراحی خودرو

تاثیر آرگونومی در طراحی خودرو

: اگر به محصولات و کالاهایی که در محیط زندگی‌تان وجود دارد خوب بنگرید، متوجه خواهید شد که بیشتر این محصولات در واقع برای کمک به انسان و راحت‌تر و سریع‌تر انجام دادن وظایف روزانه‌شان پدید آمده‌اند. از آن جایی که در بیشتر موارد، این انسان است که از این وسایل و ابزارها استفاده می‌کند بنابراین طراحان و مهندسین باید برای اطمینان یافتن از راحتی، ایمنی، کارایی و سلامت استفاده از این کالاها حتماً توانایی‌‌ها و محدودیت‌‌های فیزیکی و بدنی انسان را در طراحی و ساخت وسایل در نظر بگیرند.

طبعاً اتومبیل نیز به عنوان یک وسیله نقلیه از این قاعده مستثنی نیست. اگر به اتومبیل از دیدگاه یک ایستگاه کاری که در آن راننده می‌بایست برای هدایت و کنترل خودرو، کارها و عملیات مختلفی را همچون خواندن عقربه‌‌ها و علائم و درجات هشداردهنده، فشردن پدال گاز و ترمز و کلاچ، عوض کردن و انتخاب دنده مناسب، پیچاندن فرمان و ... انجام دهد، نگاه کنیم آنگاه به خوبی درک خواهیم کرد که برای ایمنی و راحتی راننده و تامین جانی سرنشینان خودرو و سایر افراد دیگری که به نحوی با اتومبیل در ارتباط هستند – همچون عابران پیاده، دوچرخه‌سواران، موتورسیکلت‌رانان و ... چه بسیار نکات ظریف و دقیق و حساس ارگونومیکی باید در خودرو رعایت شوند.
موضوع اصلی علم ارگونومی یا مهندسی فاکتور‌‌های انسانی به بررسی روابط انسان با محیط کارش با هدف بهینه‌سازی شرایط زندگی و کاری او برمی‌گردد. یعنی ویژگی‌‌ها و توانایی‌‌های ارگانیزم انسانی به منظور تطبیق کار با انسان و بر عکس مورد بررسی و تحقیق قرار می‌گیرد.
ارگونومی دو هدف مهم دارد هدف اول افزایش کارایی و بازده انجام کار و فعالیت‌‌های دیگر است که افزایش سهولت کاربرد، کاهش خطا و افزایش بهره‌وری در این مقوله می‌گنجند. هدف دوم تقویت بعضی از ارزش‌‌های انسانی مطلوب از جمله افزایش ایمنی، کاهش خستگی و تنش، افزایش راحتی،  ارتقاء مقبولیت نزد کاربر، افزایش میزان رضایت شغلی و بهبود کیفیت زندگی است.
برای اینکه بتوانیم به این اهداف ارگونومی برسیم باید اطلاعاتی  از جامعه مصرف‌کننده داشته باشیم.
مهمترین عاملی که باید مدنظر قرار گیرد: سنجش خصوصیات و ویژگی‌‌های جسمانی افراد (Anthropometery ) است با آمارگیری از جمعیت مشتریان بالقوه محصول موردنظر و تجزیه و تحلیل داده‌‌ها یک حالت استاندارد برای محصول استخراج خواهد شد البته ارائه یک محصول در بازار برای عده‌ای بالاتر از حد استاندارد و برای عده‌ای دیگر پایین‌تر از حد استاندارد قرار می‌گیرد.  به طور کلی آنتروپومتری شامل اندازه‌گیری اندازه‌‌های مختلفی از طول بدن، وزن و حجم اندام‌‌ها، فضای حرکتی و زوایای حرکتی هر یک از این اندازه‌‌ها بوده و در نهایت تهیه آمار و اطلاعات منتج از آن در تعیین شکل و اندازه ابزار و وسایلی است که در محیط کار مورد استفاده این افراد قرار می‌گیرد به طور کلی آنتروپومتری در دو زمینه کاربرد دارد نخست برای تطبیق و تناسب ماشین با انسان در جهت راحتی و افزایش راندمان کاربر و دوم  جهت استاندارد‌سازی وسایل و تجهیزات مورد استفاده برای یک فرد یا کل جامعه.  در این زمینه علاوه بر ابعاد بدن، نوع وسایل مورد استفاده، جنس، میزان تحمل نیرو و فشار و سایر فاکتورهای مربوط به انسان از قبیل سن، جنس، نژاد، ساختار بدنی (ورزشکار، چاق، لاغر)، نوع شغل، رژیم غذایی، وضعیت سلامتی، وضعیت بدن یا پوسچر، زمان ( ابتدای روز، پایان روز)، تغییرات ارادی (مثل منقبض‌کردن عضله)، لباس و تجهیزات فردی مورد توجه قرار می‌گیرد که البته مهم‌ترین آنها سن، جنس و تفاوت‌‌های نژادی می‌باشد.
پس از استخراج اطلاعات آنتروپومتریکی جامعه استفاده‌کنندگان از وسیله مورد تحقیق، بایستی موضوع‌های مورد استفاده در آن وسیله را فهرست کرده و با استدلال‌‌های علمی و منطقی آنها را ارزش‌گذاری کنیم. برای شناسایی موضوع‌های مهم مورد استفاده در خودرو به فعالیت‌های اجرایی که در داخل خودروی سواری انجام می‌شود توجه می‌کنیم. این فعالیت‌های عمدتاً شامل مواردی همچون ورود (خروج) مناسب از وسیله نقلیه، نشستن، هدایت و کنترل مناسب خودرو، دید مناسب به بیرون و درون، رفاه، ایمنی و ...  می‌شود.
در اینجا ویژگی‌‌های خودروی سواری را که باید از لحاظ ارگونومیکی بررسی شوند در چهار موضوع تشریح می‌کنیم: صندلی‌‌ها، کنترل‌‌ها (فرمان، سیستم ترمز و...)، نمایشگرها و برخی از ویژگی‌‌های خاص (کمربند ایمنی، کیسه هوا و ...).
به منظور طراحی یک اتومبیل ابتدا باید مشخص کرد که این وسیله نقلیه برای چه منظور طراحی می‌شود. به عبارتی دیگر اول باید دید که چه نوع اتومبیلی و برای چه کاری قرار است طراحی شود زیرا پارامترهای طراحی انواع اتومبیل‌‌ها با هم تفاوت دارد. مثلاً طراحی یک اتومبیل چهار نفره لوکس سدان با یک وانت، رودستر یا اتومبیل شاسی‌بلند (مانند پاترول ) فرق می‌کند و بر حسب مورد مسایل جداگانه‌ای را برای طراحی هر کدام باید در نظر گرفت .
پس از مشخص‌شدن نوع اتومبیل باید ببینیم که اتومبیل برای چه بازار، کشور و مردمی و با چه خصوصیات و ویژگی‌‌هایی در نظر گرفته شده است چه رقبایی و با چه مشخصاتی در بازار وجود دارند و از این قبیل مسایل.  پس از تعیین خط مشی‌‌های موجود و بررسی و تجزیه و تحلیل عوامل موثر در طراحی و سنجش شرایط و امکانات موجود طراحی صورت می‌گیرد.
مثلاً اگر بخواهیم برای مردم کشورمان یک اتومبیل کاملاً ملی و میهنی طراحی کنیم باید عواملی نظیر متوسط تعداد افراد خانواده، متوسط درآمد خانواده، نوع نیاز و استفاده از اتومبیل، تعداد مسافرت‌‌های در طول سال، اندازه‌‌های بدنی افراد جامعه، عادت‌‌ها و ویژگی‌‌های سنتی و اخلاقی جامعه وضعیت ترافیکی خیابان‌‌ها و جاده‌‌ها را حتماً در نظر بگیریم و سپس اقدام به طراحی کنیم.
جایگاه راننده حتماً از محل نشستن سایر سرنشینان جدا باشد و طوری طراحی شود تا  اشخاصی که به عنوان راننده در خودرو حضور پیدا می‌کنند و دارای ابعاد و اندازه‌‌های فیزیکی متفاوتی هستند، به راحتی بتوانند صندلی خودشان را جهت دسترسی مناسب و مؤثر روی کنترل‌‌ها و دیدن نمایشگر‌‌ها تنظیم کنند.
صندلی عقب را معمولاً به طور یکپارچه و غیرقابل تنظیم (با ابعاد و مشخصاتی که درصد رفاه بیشتری از استفاده‌کنندگان را تامین کند )در نظر می‌گیرند.
دو صندلی جلو (صندلی راننده و صندلی بغل دست راننده) را به طور مستقل و با فاصله افقی و زاویه پشتی قابل تنظیم طراحی می‌کنند‌. پشت‌سری در صندلی باعث کاهش خطر شکستگی گردن در تصادفات می‌شود.
سطح تماس پشتی صندلی با پشت راننده باید کامل شود (انحناهای پشتی متناظر با انحناهای کمر راننده باشد) تا با ایجاد اصطکاک مناسب، در موقع چرخش ماشین مشکلی برای راننده پیش نیاید و همچنین خستگی کمر او نیز به علت عدم انجام کار استاتیکی کمتر شود.